Październik 2024 przyniósł nowe dane dotyczące ceny referencyjnej węgla, wskaźnika, który pełni kluczową rolę w restrukturyzacji sektora górniczego w Polsce. Choć dla wielu może wydawać się to abstrakcyjnym pojęciem, za tą liczbą kryje się mechanizm wpływający na przyszłość górnictwa, finanse publiczne i sytuację społeczną w regionach górniczych. Jak działa ten system i jakie ma wady?
Czym jest cena referencyjna?
Cena referencyjna to wskaźnik ustalany przez Agencję Rozwoju Przemysłu (ARP), wyrażany w złotówkach za jednostkę energii (zł/GJ – gigadżul). Jest podstawą do wyliczania dopłat dla przedsiębiorstw górniczych, które ograniczają produkcję lub zamykają kopalnie w ramach restrukturyzacji sektora.
Nie jest to cena rynkowa – nie płacą jej konsumenci ani kopalnie. Stanowi jedynie techniczne narzędzie do obliczania rekompensat finansowych dla górnictwa, które ponosi koszty redukcji wydobycia.
Dlaczego cena referencyjna rośnie?
W październiku 2024 r. cena referencyjna wyniosła 21,23 zł/GJ, co oznacza wzrost w stosunku do średniej z okresu styczeń-październik, która wynosiła 20,86 zł/GJ. Wyższa wartość wynika głównie z:
1. Rosnących kosztów wydobycia, związanych z coraz głębszymi pokładami węgla oraz utrzymaniem infrastruktury.
2. Sytuacji rynkowej – globalnych zmian cen surowców energetycznych.
3. Presji ekologicznej – restrykcyjne normy emisji wymuszają dodatkowe nakłady na modernizację kopalń.
Wady systemu opartego na cenie referencyjnej
1. Wysokie koszty dla budżetu państwa
Dopłaty do redukcji wydobycia są finansowane głównie z budżetu państwa oraz funduszy unijnych. To oznacza:
• Obciążenie dla podatników, którzy pośrednio finansują wsparcie dla nierentownych kopalń.
• Konkurencję o środki publiczne, które mogłyby trafić na inwestycje w edukację, ochronę zdrowia czy rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE).
2. Konserwowanie nieefektywności
Dopłaty mogą prowadzić do utrwalania nieefektywnych struktur górniczych, zamiast przyspieszać ich modernizację.
• Kopalnie, otrzymując wsparcie, mają mniejszą motywację do innowacji technologicznych i szukania oszczędności.
• Transformacja energetyczna, zamiast przebiegać dynamicznie, może zostać spowolniona, co oddala Polskę od unijnych celów klimatycznych.
3. Społeczne skutki restrukturyzacji
Choć dopłaty mają łagodzić skutki zamykania kopalń, restrukturyzacja sektora węgla niesie poważne wyzwania społeczne:
• Utrata miejsc pracy: Górnictwo to fundament zatrudnienia w wielu regionach, zwłaszcza na Śląsku. Zwolnienia, mimo odpraw, mogą prowadzić do długotrwałego bezrobocia.
• Depopulacja regionów górniczych: Brak alternatywnych źródeł zatrudnienia sprawia, że młodzi ludzie migrują do innych regionów, pozostawiając pustoszejące miasta.
4. Ekologiczne kontrowersje
Wsparcie dla kopalń z publicznych pieniędzy jest krytykowane przez środowiska ekologiczne. Dopłaty mogą być postrzegane jako przedłużanie życia przemysłu, który jest odpowiedzialny za wysokie emisje CO₂.
• Greenwashing: Mimo nazwy „restrukturyzacja”, część wsparcia jest traktowana jako tymczasowe utrzymanie kopalń w stanie minimalnej produkcji.
• Odkładanie transformacji: Przedłużanie wsparcia dla węgla odciąga uwagę od konieczności inwestowania w czyste źródła energii.
Czy cena referencyjna ma przyszłość
Cena referencyjna i dopłaty do górnictwa są konieczne na etapie przejściowym, aby zminimalizować negatywne skutki transformacji energetycznej. Jednak system ten nie jest rozwiązaniem długoterminowym. Rosnące koszty wydobycia oraz presja na zmniejszenie emisji sprawiają, że przyszłość polskiego górnictwa jest ograniczona.
Wyzwanie polega na tym, by środki przeznaczane dziś na dopłaty do kopalń zaczęły finansować alternatywy:
• Rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE),
• Inwestycje w nowoczesne technologie przemysłowe,
• Tworzenie nowych miejsc pracy w regionach górniczych.
Podsumowując – cena referencyjna to wskaźnik, który odzwierciedla koszty transformacji polskiego górnictwa. Choć pełni ważną funkcję, jej istnienie wiąże się z wysokimi kosztami i kontrowersjami. Aby Polska mogła skutecznie przejść na zieloną energię, konieczne jest zrównoważenie wsparcia dla górnictwa z inwestycjami w przyszłość.
